Is 't Vierkant afkomstig van Vierschaar?

LISSE - Wat is de herkomst van de namen Lisse, 't Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden de gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer.

Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang. In een vorige column is de betekenis als gewoon plein of square uitgelegd. Nu is de vierschaar aan de beurt.

Eerste vermelding

Op 't Vierkant zijn sporen van bewoning gevonden uit de periode 1175-1225. 't Vierkant bestaat als bewoningsplaats dus al heel lang. 't Vierkant wordt voor het eerst genoemd in 1642. Er wordt door Jan Dircks op 29 december 1642 een eikenboom "in 't Viercant" omgehakt en weggevoerd. Hij krijgt daarmee moeilijkheden met Scout en Schepenen. Ook wordt 't Vierkant genoemd in 1666 en 1703. Steeds met de term "in 't Viercant". Tegenwoordig spreken we meer over "op 't Vierkant".

Vierschaar

Op 't Vierkant werd van oudsher rechtgesproken, volgens oude tradities het liefst buiten onder een lindeboom. Op het Vierkant was eerst de lagere rechtspraak. Rond 1750 verhuisde de hogere rechtspraak van Noordwijkerhout naar 't Vierkant in Lisse.

De rechtbank heette toen de vierschaar, waarbij er aan vier kanten banken in een vierkant of carré waren opgesteld. Op die banken zaten de gezworenen bij een rechtsgeding. De baljuw (de officiële vertegenwoordiger van de landsheer) uit Noordwijkerhout riep de gezworenen bijeen om recht te spreken. Dus tot 1750 in Noordwijkerhout en daarna in Lisse. Bij slecht weer werd in Lisse recht gesproken in het Regthuis en later in herberg de Witte Zwaan, beide aan het Vierkant. Maar bij goed weer dus buiten op het plein. Vierschaar werd ook wel vierschare, vierscarne, vierschair of vierbank genoemd.

Rechtspraak

Een betekenis van het Vierkant wordt aan deze rechtspraak ontleend. De bevolking zou in de loop der tijd het woord vierschaar verbasterd hebben naar vierkant. Taalkundig is deze verbastering echter niet te verklaren en bijna onmogelijk. Dit zou bovendien dan al ruim vóór 1642 gebeurd moeten zijn toen er voor het eerst over "in 't Viercant" werd geschreven, dus ruim 100 jaar voordat de hogere rechtspraak naar Lisse ging. De overeenkomst kan echter ook verwijzen naar de vierkante opstelling van de vier banken van de vierschaar. Deze verklaring is plausibel, maar moet dan ook al vóór 1642 gerealiseerd zijn. Het woord kant van vierkant kan taalkundig verband houden met bank van vierbank. Het kan beide als 'verhoogde rand' worden uitgelegd. De conclusie dat 't Vierkant afkomstig is van de Vierschaar (de rechtbank) is dus een goede mogelijkheid.

Onlogisch

Er is echter, voor zover bekend, nergens anders in Nederland of Vlaanderen een straat of plein met de naam Vierkant gevonden die vernoemd is naar een vierschaar, terwijl er honderden vierscharen in Nederland waren. Dat is vreemd en wetenschappelijk onlogisch. Er zijn nog andere mogelijkheden voor de herkomst van 't Vierkant. Daarover een volgende keer meer.