Betekent Lisse Heuvelfort?

Wat is de herkomst van de namen Lisse, 't Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze keer gaan we in op de vraag of Lisse oorspronkelijk Heuvelfort betekend kan hebben.

In het kustgebied tussen Zeeland en Kennemerland zijn diverse Keltische archeologische vondsten gedaan. Hoewel er in Lisse niets is gevonden kunnen hier dus wel Kelten zijn geweest. De oorspronkelijke Keltische taal komt het meest overeen met het Oud-Iers. Als Liusna of Lis uit het Keltisch stamt dan zou er verwantschap met het Ierse Liss kunnen zijn. In Ierland zijn maar liefst 270 plaatsnamen waarin Liss voorkomt. Daaronder zijn namen die al minstens 1300 jaar oud zijn. Het Ierse Liss betekent heden ten dage zoveel als Heuvelfort of Hoge Burcht. De plaatsen met Liss liggen meestal op een heuveltop.

De naam Liss komt in het Oud-Iers voor als Lios. Een Lios was een afsluitbaar woongedeelte van een compleet fort. Naast het wonen deed de Lios ook dienst als opslag voor goederen. De Lios werd afgesloten met een palissade of verschansing. Zo'n palissade bestond uit 2 meter hoge boomstammetjes met een puntige bovenkant. Deze stammetjes waren met dunne reepjes boombast aan elkaar gebonden. Het complete fort waar de Lios deel van uitmaakte, heette een Ràth. De Lios was het hoogste gedeelte van de Ràth. De Ràth werd beschermd tegen invallen door een aarden wal met een soort gracht eromheen en kon zeer groot zijn. Men gebruikte natuurlijke elementen, zoals duinen en water. Buiten de Lios, maar binnen de Ràth liep het vee en werd er mogelijk een vorm van landbouw bedreven. De Romeinen bouwden vaak een versterking op zo'n Ràth en noemden dit dan een Oppidum.

Was Lisse een heuvelfort?
Terug naar de situatie in het vroegere Lisse. De hele situatie doet aan een Ràth met een Lios denken. De Lios of Lius zou op 't Vierkant gelegen kunnen hebben. Dat was dan het hoge woongedeelte. Daar omheen lagen zowel aan de west- als aan de oostkant de lagere vruchtbare percelen veen waar vee gehouden kan zijn. Ten westen van deze weilanden lagen duinen. Het Berkhouterduin lag vroeger banaanvormig om 't Vierkant en de westelijke weiden heen. Dit kan de buitenkant van de Ràth geweest zijn. Deze hoogte was goed verdedigbaar. Op de oudste kaarten van Lisse is een watertje te zien aan de westkant van het Berkhouterduin, dat naar het oosten afbuigt (het heette Verbogen Vaart, de latere Lisserbeek). Aan de zuidkant zie je op die kaarten van Lisse de latere Stinksloot of Kerksloot. Aan de oostkant is ook een watertje (De Beeck) te zien, dat vanaf de Gracht via de Hoppoel (bij Speeltuin Marijke) naar het noorden uitloopt in de Verbogen Vaart. Deze watertjes rondom bijna heel Lisse kun je zien als een soort gracht.

Archeologisch onderzoek nodig
Of Lisse vroeger een Ràth met een Lios is geweest, is zonder degelijk archeologisch onderzoek niet na te gaan. Het is sowieso moeilijk te achterhalen omdat het Berkhouterduin al heel lang geleden is afgegraven en 't Vierkant vroeger veel hoger heeft gelegen dan nu. Archeologische vondsten zouden ten oosten van de Heereweg diep in het veen moeten worden gevonden.
Veel van wat hierboven beschreven is, werd ontleend aan het artikel van Aad van der Geest van 20 mei 1998 in het weekblad de Lisser in het kader van Lisse 800.