De Oranje, tijdig de koers gewijzigd…

Deze week in Jakarta op het eiland Java geweest.

Hotel Jakarta op Java-eiland in Amsterdam, wel te verstaan. Heel wat anders, maar ook weer niet. Dat kwam door mijn verblijf in de dromerige tropische binnentuin op de begane grond van het hotel. De geluiden, de geur van planten, het kabbelende water; het kost je geen enkele moeite om je in Indonesië te wanen als je wegzakt in de luie stoelen. Als je even je ogen sluit ben je vertrokken als armstoelreiziger. Fantasie of werkelijkheid, het doet er niet toe. Je bent in de tuinen van Bogor bij Bandung, je weet niet beter. Herinneringen van toen worden herbeleefd. Zelfs de kade aan het IJ voor het passagiersschip de Oranje waar de reis ooit begon komt scherp in beeld. Zelfs na ruim 60 jaar.

Maar de Oranje die duizenden Nederlanders en Indonesiërs tussen Amsterdam en Jakarta vervoerde is er niet meer. De Oranje, in 1938 door Koningin Wilhelmina te water gelaten heeft door de loop van de geschiedenis haar koers gewijzigd. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog uitgeweken naar Australië om uit de handen van de Duitsers te blijven. Het werd aan Australië ter beschikking gesteld als hospitaalschip. Na de oorlog heeft het nog vele emigranten tussen Amsterdam en Jakarta vervoerd maar moest uiteindelijk na de Onafhankelijkheidsverklaring van Soekarno haar koers opnieuw wijzigen. Het ging nog enkele jaren onder een nieuwe naam verder als cruiseschip. Maar is in brand geraakt, behoorlijke slagzij gemaakt en uiteindelijk alsnog in volle zee gezonken.

Maar het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, op loopafstand van hotel Jakarta, heeft een prachtige expositie over de Oranje gemaakt die bij velen pijnlijke, emotionele herinneringen oproepen. Ontroerende beelden, en gesprekken op video met repatrianten uit Indonesië met een koloniaal verleden, zo kil behandeld bij thuiskomst. Als asielzoekers in eigen land. Bij die gedachte verdringt ineens het heden onweerstaanbaar het verleden en ontwaak ik uit mijn droom in de tropische binnentuin. Terug in Amsterdam, hier en nu.

Veel van de ontgoocheling, de ontworteling in het bestaan, het verdriet en de teleurstelling, het geweld, de botsing van culturen van de emigranten en immigranten van toen zien we tegenwoordig ook weer in Europa, maar in andere gedaanten. Migratie is van alle tijden, maar het heeft vrijwel altijd te maken met oorlog, armoede, ontbreken van democratie en persoonlijk vrijheden. Een rechtstaat, bescherming van cultuur en beschaving, een markteconomie met een vangnet van sociale bescherming. Kijk naar Venezuela, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en vele andere plaatsen in de wereld. In Europa dachten we ons lesje van de Tweede Wereldoorlog wel geleerd te hebben door Europees samen te werken, verantwoordelijkheden te delen en fundamentele waarden te beschermen. Al bijna 75 jaar geen oorlog meer, een behoorlijk welvaartsniveau, persoonlijke vrijheden en onafhankelijke rechtspraak en een sociale markteconomie. Maar toch, onze democratie piept en kraakt en wordt hier en daar bewust ondermijnd, zo lijkt het. Met de waarheid als slachtoffer. Stop de emotiepolitiek en omarm de redelijkheid in de politiek. Wijzig de koers voor het te laat is en vooral: zink niet.