Eerste Wereldoorlog: Oorlogsvluchtelingen uit België opgevangen in Lisse

WO I • In 2014 was het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. In de aanloop naar de herdenking hiervan is in het gemeentearchief van Lisse een pakket met archiefmateriaal gevonden over de opvang van Belgische burgervluchtelingen in Lisse, tussen 9 oktober 1914 en eind januari 1915.

Door Arie in 't Veld

Het accent van dit artikel ligt op de vluchtelingen in Lisse in die korte, maar hevige periode. Het Lisserse dossier is niet dik genoeg om van daaruit het verhaal over hen op de juiste manier te vertellen, daarom is gebruikgemaakt van aanvullende informatie uit allerlei bronnen. De werkgroep Genealogie van de Historische Vereniging Oud Lisse heeft zich ingespannen om het gevonden archiefmateriaal uit te pluizen. Aanvankelijk hoopten zij dat door het plaatsen van oproepen met 'onderdaklijsten' en familiegegevens in kranten, op de verenigingswebsite en de website Familiekunde Vlaanderen in België, er zich nabestaanden zouden melden met verhalen of foto's van toen. Misschien is het te lang geleden, die 'grote oorlog'. Zowel alle betrokkenen als hun kinderen zijn waarschijnlijk – de meeste al lang - overleden. En hoeveel is er indertijd over gesproken met elkaar, binnen het dorp of het gezin? Zijn er verhalen verteld en herhaald zodat nakomelingen er zich nog iets van kunnen herinneren? Zijn er foto's gemaakt die bewaard gebleven en nog te herkennen zijn? Het gaat om een heftige, maar vrij korte periode van circa drie maanden en dat honderd jaar geleden, overschaduwd door de veel meer in herinneringen voortlevende Tweede Wereldoorlog. Het is jammer, maar de respons is uitgebleven. Toch wil men vanuit de Genealogische Werkgroep en de Historische Vereniging Oud Lisse met dit project deze oorlog en vooral de tragedie van al die vluchtelingen weer een beetje in herinnering brengen. Dit is een project van de Genealogische Werkgroep van Oud Lisse en geschreven door Laura Bemelman. De uitkomst is een lang verhaal. Te lang voor onze kolommen, maar in zijn geheel te lezen op de website oudlisse.nl.

De val van Antwerpen
Nieuwsgierige Lissers houden de boel die tiende oktober 1914 goed in de gaten. Het gerucht gaat dat er ook hier vluchtelingen uit België zullen aankomen. Met slechts enkele duizenden inwoners heeft Lisse als kleine plaats in de Bollenstreek toegezegd vierhonderd mensen onderdak te willen geven. Die zaterdagavond rond een uur of tien arriveren ze dan per trein. Op het station van Lisse staan ruim vierhonderdzestig mannen, vrouwen en kinderen, vooral uit de omgeving van Antwerpen. Vluchtelingen van het oorlogsgeweld in hun land, waarvan de Duitse troepen de neutraliteit zo bruut geschonden hadden. Ze waren van alles beroofd. Het plaatselijke Steuncomité Lisse draaide al overuren. Kopstukken in het Lisser comité zijn de gewaardeerde dokter (Dirk) Blok als voorzitter, de secretaris is de katholieke hoofdonderwijzer (Frederik) Dankelman en als penningmeester notaris (Johannes) Tuijmelaar. En daar sta je dan. Als 'Belgische vluchteling' ergens in Holland, op een winderig stationnetje bij een volkomen onbekend dorpje. Hondsmoe, onrustig, verdrietig en koud. Samen met een paar honderd anderen, deels familie, deels bekenden, en veel stadgenoten. Lisse? De Bollenstreek? Heb je er ooit eerder van gehoord? Krijgen we hier onderdak, veiligheid en rust? In paniek ben je immers gevlucht uit je dierbare Antwerpen, dat is gebombardeerd, kapotgeschoten en in brand gestoken, rennend over de pontonbrug over de Schelde die achter je werd opgeblazen om de Duitse soldaten tegen te houden. Als Belg hechtte je aan de neutraliteit van je land. Maar welke keus was er toen de Duitse bevelhebbers geen boodschap hadden aan de Belgische weigering het leger door te laten? De enige optie was het verklaren van de oorlog en vechten: verdedigen wat je lief is. En vluchten, toen er geen alternatief meer bleek te zijn. En hopen dat je nu in Holland een veilig onderdak zult vinden. Misschien dus in Lisse…

Hoogzwanger
Vanaf negen uur 's avonds moesten de cafés wegens ongeregeldheden gesloten worden. Bovendien werd al spoedig een groep van ruim veertig vluchtelingen, met daaronder de grootste Belgische herrieschoppers, op de trein gezet, richting Hillegom. Voor de grote groep vluchtelingen uit, is twee dagen eerder al een hele familie uit Antwerpen in Lisse aangekomen. Familie van de Lisserse banketbakker Weber, tegenover de Grote Kerk. Een deel komt bij de bakker in huis, een ander deel, een groot en jong gezin, krijgt echter voorlopig onderdak in een leegstaand huis ernaast, achter de smederij van Bruinen. Vader Goossens, zijn vrouw en zeven kinderen, de oudste elf jaar en de jongste pas twee, hebben de vlucht vanuit Antwerpen doorstaan. De moeder is hoogzwanger van het zevende kind. Op 21 oktober 1914 wordt hun zoon en broertje Theodore in Lisse geboren. Het zijn tot nu slechts enkele punten uit het lange verhaal vol vluchtelingenleed en vluchtelingenhulp. Bezoek de website van Oud Lisse voor het hele verhaal, zoek bij Historie.