Betekent 't Vierkant gewoon plein?
Wat is de herkomst van de namen Lisse, 't Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden de gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaalde gedachtegang. We gaan hier de komende tijd op in.
Hoge duintop
't Vierkant is het onofficiële oude centrum van Lisse. 't Vierkant ligt op een duintop van de meest oostelijke strandwal, die van Velsen tot Oegstgeest loopt. De oude duinen werden vanaf 7000 jaar geleden gevormd. Door een kustgericht zandtransport werden zandbanken afgezet, evenwijdig aan de kust. Door aanvoer van zand via de lucht werden in die tijd de strandwallen steeds hoger. De aangroei en vorming van deze zandbanken ging door tot de Romeinse tijd. De meest oostelijke strandwal lag gemiddeld zo'n 10 meter boven NAP met natuurlijke uitschieters naar boven tot 40 meter. Vanaf de Romeinse tijd werden de oude duintoppen niet hoger, integendeel; door erosie, verstuiving en afgravingen werden ze juist steeds lager. 't Vierkant ligt nu op ongeveer 3 meter boven NAP, ongeveer 2,50 meter boven het omringende landschap.
Op 't Vierkant zijn sporen van bewoning gevonden uit de periode 1175-1225. 't Vierkant bestaat als bewoningsplaats dus al heel lang. 't Vierkant wordt voor het eerst genoemd in 1642. Er wordt door Jan Dircks op 29 december 1642 een eikenboom 'in 't Viercant' omgehakt en weggevoerd. Hij krijgt daarmee moeilijkheden met Scout en Schepenen. Ook wordt 't Vierkant genoemd in 1666 en 1703. Steeds met de term 'in 't Viercant'. Tegenwoordig spreken we meer over 'op 't Vierkant'.
Uniek in Nederland
't Vierkant kan niet zomaar een vierkant woongebied zijn. Op de oudste kaarten heeft het al de huidige, min of meer driehoekige vorm. Voor zover bekend, is er in Nederland geen centrum of plein, die van oudsher het Vierkant heette. Naast diverse andere mogelijke betekenissen is de letterlijke betekenis als plein een goede. In de landen om ons heen heeft vierkant vaak twee betekenissen, namelijk een vierkant en een plein.
In Engeland noemt men bijna elk plein een square, denk maar aan Trafalgar-square en Leicestersquare. Heel vaak zijn die squares helemaal nooit echt vierkant geweest. Square betekent ook vierkant. Ook het Duitse Karree en het Franse carré hebben beide de betekenis van plein en vierkant. Dat geldt ook voor het Zweedse fyrkant en het Deense firkant. Ons vierkant kan dus simpelweg dorpsplein betekenen.
Vierkant, square, Karree, carré, fyrkant en firkant in de betekenis van plein, moeten dan waarschijnlijk oorspronkelijk wel iets te maken hebben gehad met iets dat vierkant was. De woorden moeten dan ook al heel oud zijn, omdat ze nu in diverse talen dezelfde twee betekenissen hebben: plein en vierkant. Waarom er dan, voor zover bekend, geen meerdere dorpen en steden in Nederland een plein hebben, dat het Vierkant heet, is vreemd en wetenschappelijk onlogisch.
Er zijn echter andere mogelijke betekenissen van 't Vierkant, die een volgende keer aan de beurt komen.