Betekent de vier van 't Vierkant vuur?
Wat is de herkomst van de namen Lisse, 't Vierkant en de Vuursteeglaan? Deze vragen houden gemoederen in Lisse al tientallen jaren bezig, zo niet langer. Er zijn volgens de deskundigen meerdere betekenissen mogelijk voor deze namen. Dit met soms felle discussies tot gevolg.
We hebben eerder de mogelijke relaties met gewoon plein of square, de vierschaar en Groenevelt besproken. Nu is vuur aan de beurt. Vorige keer is de betekenis van de Vuursteeglaan aan de orde gekomen. Liep deze laan, die vroeger Viersteeg heette, met een bocht naar 't Vierkant?
Hoge duintop
't Vierkant is het onofficiële oude centrum van Lisse. 't Vierkant ligt op een hoge duintop, de meest oostelijke strandwal, die van Velsen tot Oegstgeest loopt. De oude duinen werden vanaf 7000 jaar geleden gevormd. Door een kustgericht zandtransport werden zandbanken afgezet, evenwijdig aan de kust. Door aanvoer van zand via de lucht werden in die tijd de strandwallen steeds hoger. De aangroei en vorming van deze zandbanken ging door tot de Romeinse tijd. De meest oostelijke strandwal lag gemiddeld zo'n 10 meter boven NAP met natuurlijke uitschieters naar boven. Vanaf de Romeinse tijd werden de oude duintoppen niet hoger, integendeel; door erosie en verstuiving werden ze juist steeds lager. Het Vierkant ligt nu op ongeveer 3 meter boven NAP. Nieuwe duinen werden in de vroege middeleeuwen gevormd, maar kwamen niet verder dan het Langeveld en hadden geen invloed op Lisse.
Woordenboek
Het Vroegmiddelnederlands woordenboek is duidelijk. Het tegenwoordige vuur werd in de 13e eeuw en later op diverse manieren geschreven, onder andere fier, vier en vir. De betekenis van deze woorden wordt naast het getal vier omschreven als vuur, brand(stapel) en hartstocht. Aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle worden met vier in de betekenis van vuur herschreven als vuur. Zo is ook de officiële straat de Viersteeg hertaald naar Vuursteeg.
Omdat 't Vierkant geen officiële naam was, werd dit niet hertaald. Het behield in de volksmond de naam 't Vierkant, maar kan toch vuur of brand hebben betekend. In een volgende column gaan we in op de mogelijke betekenis van kant in relatie tot vuur. Nu hebben we het nog over een mogelijke andere herkomst van de naam 't Vierkant. Er zijn Lissers, die stellig menen dat 't Vierkant de betekenis van viersprong had. Dit, omdat er op het Vierkant een viersprong van wegen was. Op een viersprong kan men alle kanten uit. Naar het noorden richting Haarlem. De weg naar het oosten was kort en eindigde volgens de vroegste kaarten na 200 meter bij de korenmolen. De weg kan dan wel kort zijn geweest, maar de vaarweg (Gracht en Greveling) was van groot belang voor vervoer naar het Leydse Meer (Haarlemmermeer) en vandaar naar Haarlem, Amsterdam en Leiden. De Achterweg/Oude Heereweg was van oudsher de weg naar Rijnsburg en Valkenburg. De Heereweg liep van oudsher richting Oegstgeest en Den Haag. Allebei over een oude strandwal. Vanaf Haarlem was er een brede strandwal, die zich bij Lisse in tweeën splitste.