Vorming van het landschap van Lisse
Veertien dagen geleden kwam in deze column globaal de vorming van het landschap van de Duin- en Bollenstreek aan de orde. Deze keer ligt de focus op Lisse. Net zoals elders in de streek wisselen in Lisse de oude duinen (de strandwallen) zich af met strandvlakten. Zij strekten zich evenwijdig aan de kust uit. Van noord naar zuid.
We bekijken eerst de situatie van west naar oost ter hoogte van 't Vierkant. Ten oosten van de grens met Noordwijkerhout bij de Leidsevaart lag een brede strandvlakte. Deze liep door tot de huidige Loosterwegen en heet tegenwoordig de Lageveense Polder. Het landschap hier bestaat als vanouds voornamelijk uit graslanden. Daar aansluitend naar het oosten had zich een brede strandwal gevormd. Deze bestaat nog steeds en heet tegenwoordig het Keukenhofbos. De breedte van deze strandwal liep door tot de huidige Van Lyndenweg. Ten oosten van deze weg was weer een strandvlakte (boerderij de Wolff) tot net ten oosten van de huidige Westelijke Randweg. Van deze oorspronkelijke strandvlakte is niets meer over. Het is allemaal in het begin van de twintigste omgetoverd tot bollenland en daarvoor zal al veen gedolven zijn voor brandstof. Ook de sportvelden liggen op deze strandvlakte. Net ten oosten van de Westelijke Randweg was een smalle strandwal. Dit werd het Berkhouterduin genoemd, dat in de 16e eeuw al is afgegraven ten behoeve van het zand. Later werden hier ook bollen geteeld. Vanaf het Berkhouterduin tot 't Vierkant lag weer een strandvlakte. In de 14e eeuw werd dit 'De Groene Weyde van Lis' en later "Het Groenevelt van Lis' genoemd. Het was weiland, waar de paarden van de postkoetsen liepen te eten en uit te rusten. 't Vierkant zelf was onderdeel van een volgende strandwal en in de zevende eeuw veel hoger dan tegenwoordig (nu 3 m, toen mogelijk 14 m). Vanaf ongeveer de huidige Schoolstraat tot ver naar het oosten was een groot hoogveengebied ontstaan door groei van moerasachtige planten.
Hierna bekijken we de situatie ter hoogte van de grens met Hillegom bij de Zwartelaan. Vanaf de Leidsevaart tot Loosterweg-Zuid is een strandvlakte gevormd. Hier is begin 20e eeuw echter zand uit de ondergrond omhoog en het veen naar omlaag gebracht, waardoor het goede bollengrond werd. Vanaf de Loosterweg tot een stukje voorbij de Heereweg was de situatie heel anders. Hier was één grote strandwal met hoge duinen ontstaan. Van afwisseling met strandvlaktes was geen sprake of deze moeten al vroeger ondergestoven zijn. Al deze duinen werden begin twintigste eeuw helemaal afgegraven ten behoeve van de steenfabriek en de bollenteelt.
Het grote verschil ter hoogte van 't Vierkant en het Zwartelaangebied komt door de Oude Rijn. Bij de zuidgrens van Lisse was de invloed van de Rijn nog groter. Er waren daar meer en bredere strandvlaktes en meer en smallere strandwallen. Zie het kaartje hiernaast. De oorzaak van de invloed van de Rijn ligt aan problemen met de afvoer van water bij Katwijk. De rivier moest zijn vele water kwijt en het water stroomde en kolkte bij veel water naar de lagere gedeelten. Vlak bij de rivier was er veel meer stroming dan verderop. Onder invloed hiervan werden de strandvlakten vlak bij de rivier veel breder. Dit was dus tot in Lisse merkbaar.