Luilak: verdwenen immaterieel erfgoed?
Column Sporen van VroegerLuilak, beddezak. Staat om negen uren op. Negen uren, hallef-tien, heb je die luilak al gezien? Op de zaterdag voor Pinksteren wordt in vooral Noord-Holland in de vroege morgenuren veel lawaai gemaakt. Met Luilak worden oorspronkelijk langslapers en telaatkomers bespot en daarom luidruchtig wakkergemaakt. De viering kent een sterke traditie rond Amsterdam. In de andere gebieden is de viering door de eeuwen heen met vlagen wel en niet gevierd. De grootste dip was tussen 1940–1965. Na 1965 wordt het echter ook weer in andere gebieden uitgebreider gevierd. In de zestiende en zeventiende eeuw begon Luilak al op vrijdag en duurde de hele zaterdag.
De gebruiken bij Luilak verschilden en verschillen nog altijd per plaats. In de luilaknacht en -ochtend waren er vaak bloemenmarkten. In Haarlem gebeurt dat al sinds 1890. Later verschenen deze luilakmarkten ook in Amsterdam, Zaandam, Beverwijk, Alkmaar en sinds de jaren zestig in Purmerend. Een bijkomend voordeel was dat deze de aandacht afleidden van baldadigheden. In Haarlem is ook aankomende zaterdag nog een luilakbloemenmarkt, zij het tot 02.00 uur. Dat komt omdat veel markthandelaren op de zaterdag ook nog elders met hun kraam staan en in de nacht moeten verkassen om elders op te bouwen.
Ook Hillegom heeft een verleden van luilakvieringen. In de krantenarchieven vinden we een aankondiging uit 1996 voor een Mega-luilak-dance: “Lekker de hele nacht uit je bol gaan” vanaf vrijdagavond 22.00 uur in Solution.
In 2011 werd zelfs al om 21.00 uur gestart, maar de jaren daarna is er kennelijk niet meer veel gedanst tijdens Luilak. Ook is het de laatste jaren vrij rustig op straat tijdens de vroege zaterdagmorgen voor Pinksteren, iets wat door velen met een zucht van opluchting zal zijn begroet.
Luilak is zogenaamd immaterieel erfgoed. In september schreef ik al dat immaterieel erfgoed ‘levend erfgoed’ is die gemeenschappen en groepen erkennen als een vorm van cultureel erfgoed. Een bijzonder kenmerk is dat het wordt overgedragen van generatie op generatie en belangrijk is voor een gemeenschappelijke identiteit. De gemeente Teylingen heeft sinds 2018 een ‘Visie immaterieel erfgoed Teylingen’, in te zien op de gemeentelijke website. Daarin schrijft zij dat immaterieel erfgoed van belang is voor de identiteit en beleving van de gemeente Teylingen. Het levert een belangrijke bijdrage aan de economie, de maatschappij en het toerisme. Lokaal historisch besef draagt bij aan de saamhorigheid en het welzijn in een snel veranderende wereld. De visie op het immaterieel erfgoed moet de inwoners, ondernemers en gemeente een goede basis bieden om gebruik en traditie in Teylingen een toekomst te geven. Het is de intentie van de gemeente Teylingen om mee te denken over de instandhouding van het immateriële erfgoed en zich in te spannen maatwerk te leveren. Dit betekent dat de gemeente in haar beleid rekening houdt met de inhoud van deze visie op het immateriële erfgoed óf motiveert waarom ervan wordt afgeweken.
Nu heeft de gemeente Hillegom samen met Lisse en Teylingen een ambtelijke fusie. Wellicht is het een goed idee als de gemeente Hillegom dit initiatief van de gemeente Teylingen overneemt en ook een ‘Visie immaterieel erfgoed’ opstelt. Hoe denkt u daarover? Welke Hillegomse tradities zou u willen bewaren?De digitale versie van deze column is terug te vinden op onze website www.vriendenvanoudhillegom.nl onder Publicaties > Sporen van vroeger.
Jacolien van der Valk, Stichting Vrienden van Oud Hillegom, E-mail: SVvOH.pr@gmail.com